Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej. Formacje tworzą w drodze rozporządzenia ministrowie, wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) – w drodze zarządzenia, uwzględniając w szczególności: skalę występujących zagrożeń, rodzaj formacji, ich przeznaczenie oraz stan osobowy i organizację wewnętrzną. Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także pracodawcy.
Formacje obrony cywilnej składają się z oddziałów obrony cywilnej przeznaczonych do wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych.
Oddziały i samodzielne pododdziały ratownictwa ogólnego są przeznaczone do prowadzenia akcji ratunkowych w obiektach i rejonach, w których znajduje się poszkodowana ludność.
Oddziały i samodzielne pododdziały do wykonywania zadań specjalnych są przeznaczone do wsparcia akcji ratunkowej prowadzonej przez formacje ratownictwa ogólnego. Mogą również wykonywać zadania ratownicze samodzielnie.
Do służby w obronie cywilnej przeznacza komendant formacji obrony cywilnej, a na stanowisko komendanta formacji – pracodawca. Przeznaczenie do służby w obronie cywilnej następuje w drodze nadania przydziału organizacyjno – mobilizacyjnego, do służby
w określonej formacji obrony cywilnej.
Obowiązkowi służby w obronie cywilnej podlegają:
- - żołnierze rezerwy nieprzewidziani do służby wojskowej albo do służby w jednostkach zmilitaryzowanych,
- - mężczyźni niepodlegający obowiązkowi służby wojskowej, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą sześćdziesiąt lat życia,
- - kobiety począwszy od 1 stycznia roku, w którym kończą osiemnaście lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą pięćdziesiąt lat życia.
Osoby przeznaczone do służby w obronie cywilnej obowiązane są zgłaszać się do służby w terminie i miejscu określonym w karcie przydziału do służby w formacjach obrony cywilnej albo w wezwaniu komendanta oddziału. Osoby odbywające służbę w obronie cywilnej są zobowiązane do wykonywania poleceń przełożonych w sprawach związanych z pełnieniem tej służby i wykonywaniem zadań obrony cywilnej.
Osoby odbywające służbę w obronie cywilnej są szkolone w zakresie praktycznego przygotowania do wykonywania zadań obrony cywilnej.
Obowiązkowi służby w obronie cywilnej nie podlegają:
- osoby uznane za stale lub długotrwale niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym lub za całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji lub zaliczone do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
- kobiety w ciąży i w okresie sześciu miesięcy po odbyciu porodu,
- osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat ośmiu,
- sprawujące opiekę nad dziećmi od lat ośmiu do szesnastu, osobami obłożnie chorymi, osobami, wobec których orzeczono stałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, osobami, wobec których orzeczono całkowitą niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji, osobami, zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności, jeżeli osoby te wspólne z nimi zamieszkują i opieki tej nie można powierzyć innym osobom.
Zadania formacji obrony cywilnej:
- służba ostrzegawcza,
- ewakuacja,przygotowanie i organizowanie schronów,
- obsługa środków zaciemnienia,
- ratownictwo,
- służby medyczne,
- walka z pożarami,
- wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych,
- odkażanie i inne podobne działania ochronne,
- dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia,
- doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,
- doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej;
- doraźne grzebanie zmarłych,
- pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania,
- dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.